THK Etimesgut Uçak Fabrikası ve Üretilen Uçaklar

Günümüzde birçok kişi 1924 yılında ilk uçağı yaptığımızdan habersiz, hala ilk Türk uçağının yapılmasını beklemektedir. Halbuki Türk Havacılığında 1950 yılına kadar havacılık adına yapılan öemli işler vardır ve bu herkes tarafından bilinmesi gereken hüzünlü bir geçmiştir.Türkiye’de havacılığın başladığı tarih ve yeri THK Etimesgut Uçak Fabrikası, Nuri Demirağ Uçak Fabrikaları ile 1930 ve 1940’lı yıllarda bulabiliriz.

Bugün Türk Traktör fabrikası olarak bulunan THK Uçak Motor fabrikası 1954’te traktör fabrikasına çevrilmiştir. THK Uçak Fabrikası bugünlerde sadece terk edilmiş binadan ibarettir.
1939-1940 yıllarında inşaatı tamamlanan THK Etimesgut Uçak Fabrikası ,14.000 m2 yüzölçümü olan bir araziye  8 milyon TL bütçeyle kurulmuştur.1942 yılında 113 mühendis, 221 teknisyen ve işçi ile çalışmıştır. 1945 yılında ise bu sayı artarak 957 kişiye ulaşmıştır.

Planlanan projelerden; THK-1,THK-3, THK-4, THK-6, THK-7, THK-8, THK-9 ve THK-13 planör, THK-2,THK-5, THK-10, THK-11,THK-12,THK-14, THK-15 Uçak olarak imal edilmiştir. THK–16 jet eğitim uçağı projesi ise üretilememiş proje olarak tarihe gömülmüştür.Türk Havacılık tarihinin değerli zamanlarında ürettiği uçakları sizle paylaşalım.

1941-1950 Yıllarında Etimesgut Uçak Fabrikasında Üretilen Uçaklar
Fabrika Türkiye’nin ürettiği ilk uçakları şu isimlerde ve özelliklerde imal etmiştir.

• Miles Magister Uçağı:

Tek motorlu, iki kişilik, okul başlangıç uçağıdır. De Havilland (İngiltere) lisansı ile ve seri olarak 30 adet imal edilmiştir. Hava Kuvvetlerinde ve Türk Kuşunda uzun süre kullanılmıştır.

• THK–1 Askeri Taşıt Planörü:

12 kişilik, fabrika tarafından projelendirilmiş ve prototip olarak bir tane imal edilmiştir. Kullanışsız bulunmuştur. Çok büyük olarak imal edildiğinden, çekim yapabilecek kapasitede uçak bulunamadığı için test uçuşu yapılamamıştır.

• THK–2 Akrobasi Eğitim Uçağı:

Tek kişilik ve tek motorlu olup, 1946 yılında THK-2 tip numarası ile akrobasi eğitim uçağı olarak tasarlanmış ve üç adet prototip olarak imal edilmiştir . 130 BG gücünde, 4 silindirli, Gipsy-Major motoru ile donatılmış olan uçağın azami servis tavanı 4950 m ve azami hızı ise 250 km/saat idi. Tecrübe uçuşunu THK Test pilotu E.Ali Yıldız yapmıştır. Fabrika MKEK’ye devredildikten sonra 1952 yılında MKEK-2 adı altında üretime devam edilmiştir. Toplam olarak 12 adet imal edilmiştir.

• THK–3 Tek Kişilik Akrobasi Planörü:

Türk Kuşu için çok sayıda imal edilmiştir.

• THK–4:

Tek kişilik ilköğretim planörüdür.

• THK–5 Ambulans Uçağı:

İki motorlu hasta taşıma uçağıdır. İki hasta, bir doktor, iki pilot taşıyabilir. 1945 yılında tasarımına başlanan THK-5 Ambulans uçağı, iki adet Gipsy Major motorlu, iki dümenli, yarı monokok ahşap gövdeli, ahşap pervaneli uçak, uçuşa elverişlilik belgesi almıştır. 1950 yılında Danimarka’ya satılan tek uçaktır.Tecrübe uçuşu, THK Test pilotu E.Ali Yıldız ve Y. Müh. Şükrü ER tarafından yapmıştır. Uzun yıllar THK İnönü kamp Müdürlüğü yapan E.Ali Yıldız,THK’da birçok uçağın test pilotluğunu yapmıştır.
Milli Savunma Bakanlığı’ndan sertifika almıştır. Birkaç tane imal edilmiş ve bir tanesi de Danimarka’ya satılmıştır. Sonradan İsveç ve Danimarka yeniden sipariş vermek istemişler fakat fabrika MKEK’ye devredildiğinden ve fabrika kadrosu değiştirildiğinden olumlu cevap verilememiştir.

• THK-5A Turizm Uçağı:

Altı kişilik olup, Milli Savunma Bakanlığı’ndan sertifika almıştır. 5 adet imal edilmiştir.

• THK-7 İleri Öğretim Planörü:

Tek kişilik olup, Türk Kuşu için imal edilmiştir.

• THK-9 İki kişilik eğitim planörü

Türk Kuşu için imal edilmiştir.

• THK-10 Hafif Nakliye Uçağı:

Çift motorlu olup, 3 adet imal edilmiştir.Ayrıca değiştirilerek THK-5A tipine çevrilmiştir.

• THK-11 Turizm Uçağı:

Tek motorlu, üstten kanatlı, burundan tekerlekli ve itici tip pervaneli orijinal bir uçaktır. 4kişilik turizm uçağı olarak projelendirilmiş ve bir adet imal edilmiştir. Motoru arkada olduğundan, soğutma zorlukları ile karşılaşılmıştır.

• THK-12 Yolcu Uçağı:

On iki kişilik,çift motorlu yolcu uçağıdır. Projeleri tamamlanmış, fakat imalata geçilememiştir.

• THK-13 Uçan Kanat Planörü:

Tek kişilik prototip planör, 1948 yılında THK-13 uçan kanat projesi Y.Müh. Yavuz Kansu tarafından tasarlanmış ve planör olarak imal edilmiş, test uçuşları Pilot Kadri Kavukçu ve Pilot Cemal Uygun tarafından yapılmıştır. Projede başarı sağlanmış fakat test uçuşu için alınan yanlış kararlar neticesinde planör düşmüş ve proje sonlandırılmıştır. Oysa aynı tarihlerde Amerika’da Northrop YB-49 Flying Wing adında aynı proje üzerinde çalışılmış ve başarılı olunamamış proje 1980’li yıllara ertelenmişti. Bugün ABD Hava Kuvvetlerinde bulunan B-2 uçağı aynı projedir. Paris Havacılık Sergisine katıldı ve ilgiyle karşılandı. Sonradan Fransızlar motorlusunu projelendirdiler.

• THK-14

İki kişilik,ilköğretim planörüdür. Projeleri yapılmış, fakat imalata geçilememiştir.

• THK-15 “Uğur” Eğitim Uçağı:

İki kişilik, madeni gövdeli ilk eğitim uçağıdır. Bu uçaktan fazla miktarda imal edilmiştir. Yakın zamanlara kadar da Hava Kuvvetlerimizde kullanılmıştır. 1946’lı yıllarda THK Etimesgut Uçak Fabrikasının en önemli projelerden biri olarak imal edilen, madeni gövdeli eğitim uçağı THK-15 “UĞUR” adı ile Türk Hava Kuvvetlerinde yıllarca kullanılmıştır. Fabrika MKEK’ye devredildikten sonra MKEK-4 kodu ile üretilmiştir. Oldukça iyi bir eğitim uçağıdır. “Uğur“ uçakları için alınan 100 adet siparişten, 60 adedi teslim edilmiş ve 1956’da üretimi durdurulmuştur .

• THK–16 Jet Motorlu “Mehmetçik”

Eğitim Uçağıdır.İki kişilik, madeni gövdeli ilk eğitim için projelendirilmiş jet uçağı olup, proje safhasında kalmıştır. Bugün çizimlerine dahi ulaşamadığımız THK–16 uçağının çizimlerinin Almanya’ya kaçırıldığı söylenmektedir. Y.Müh. Şükrü Er, THK fabrikasında 1944-50 yıllarında eski bir çalışan olarak üzerinde çalıştığı THK uçaklarının çizimlerine ulaşamadığını kitaplarında yazmıştır.1950 yılında
THK-16 jet uçağının tezgâhtan indirilmiştir.

Yazıda emeği olan İsmail YAVUZ’a teşekkürler.